Çaqa göbələyinin xalq təbabətində istifadəsi

Çaqa və ya xalq arasında kül göbələyi kimi tanınan bu göbələk növü sağlamlıq üçün olduqca faydalıdır. Bu göbələk xarici görünüşünə görə bəyənilməsə də, faydasını eşidənlər təəccüblənir.
Çaqa, soyuq iqlimlərdə zədələnmiş qabıqlı ağcaqayın ağaclarında böyüyən bir göbələkdir. Yanmış kimi görünən bu göbələk xərçəng və iltihaba qarşı da təsirlidir.

Adaptogen göbələk, çaqanın stress faktorlarına uyğunlaşmasına kömək edərək bədəni tarazlaşdırdığı düşünülür. Bu səbəbdən dərman çaylarında, qəhvə alternativlərində, tinctures və tozlarda tez-tez istifadə olunur. Çaqa göbələyinin dərman istifadəsi yeni deyil. Tarixçilər onun Rusiyadan Sibirə və Polşadan Asiyaya qədər bir çox yerə geri dönərək istifadəsini 12-ci əsrə qədər izləyirlər. Çaqanın müalicəvi xüsusiyyətləri əsrlər boyu həzm pozğunluqlarını, şişləri, ürək və qaraciyər xəstəliklərini müalicə etmək üçün istifadə edilib.
Çaqa da daxil olmaqla dərman göbələkləri üzərində araşdırmalar hələ də davam edir, lakin bu növ göbələklərin bütün dünyada müalicə üçün istifadə edilməsinin bir səbəbi var. Çaqa göbələyinin sağlamlıq faydaları haqqında indiyə qədər bildiklərimiz budur.
Kiçik bir iltihabdan qorxmaq lazım deyil. Əslində, bu, bədənin zədə, infeksiya və digər zərərli stimullara qarşı təbii immun reaksiyasıdır. Onsuz biz qançırlar və ya qırıq sümükləri sağalda, soyuqdəymə ilə mübarizə apara bilməzdik. Ancaq xroniki iltihab bir problem ola bilər, çünki astmadan ürək-damar xəstəliklərinə qədər ciddi sağlamlıq problemlərinin mənbəyi ola bilər. Tədqiqat nəticələri göstərir ki, çaqa ekstraktları hüceyrələri iltihabdan qoruya bilər. Digər tədqiqatlar da çaqanın fenolik birləşmələri sayəsində təsirli antiinflamatuar xüsusiyyətlərə malik olduğunu göstərir.
Antioksidantlar sağlam pəhrizin vacib hissəsidir, çünki onlar zərər verən və hüceyrələr arasında xəstəliyə səbəb olan qeyri-sabit sərbəst radikal molekullarla mübarizə aparırlar. Çaqanın digər göbələk növlərinə nisbətən daha yüksək səviyyədə antioksidant ehtiva etdiyi deyilir. Çaqa ilə əvvəlcədən emal edilmiş hüceyrələr sərbəst radikalların yaratdığı oksidləşdirici zərərin təxminən 40 faiz az ola bilər. Çaqa göbələyi dünyanın ən güclü antioksidant mənbələrindən biridir.

Ənənəvi və Tamamlayıcı Tibb Jurnalının 2021-ci il araşdırmasına görə, çaqa ilk növbədə ağ qan hüceyrələrinin sayını artırdığı üçün immunitet funksiyasını dəstəkləyə bilər. Əvvəlki araşdırmalara görə, göbələk növləri də sitokinlərin nisbətini artırır. Bu siqnal zülallarının iltihabı azaltdığı, ağ qan hüceyrələri ilə əlaqə qurduğu və immunitet reaksiyasını tənzimləməyə kömək etdiyi bilinir.

Çaqa tarixən həzm xəstəliklərini müalicə etmək üçün istifadə edildiyi üçün sağlam bağırsağın dəstəklənməsində rol oynaması təəccüblü deyil. Çaqadakı polifenollar antioksidantlar və prebiyotiklərdir, yəni mikrobiomda sağlam, faydalı bakteriyaların böyüməsini təşviq edirlər.
Yüksək xolesterol ürək xəstəliyi riskini artıra bilər. Bununla belə, çaqa göbələyi "pis" xolesterol səviyyəsini azalda bilər və "yaxşı" xolesterol səviyyəsini artıra bilər. Mexanizm tam olaraq bilinməsə də, bu təsir, ehtimal ki, onun iltihab əleyhinə xüsusiyyətləri ilə bağlıdır.
2021-ci ildə Ethnopharmacology jurnalında dərc edilən bir araşdırmaya əsasən, çaqa göbələyi xərçəng xəstəliyə qarşı da təsirlidir. Çaqanın xərçəng əleyhinə və şiş əleyhinə potensialı kolon xərçəngi və ağciyər xərçəngi üçün də araşdırılıb. 2016-cı ildə edilən bir araşdırma, çaqa göbələklərinin ağciyər xərçəngi növü olan siçanlarda şişlərin sayını 60 faiz azaltdığını təsbit edilib.
Çaqa çox nadirdir və acı bir dadı var, buna görə də onu çox miqdarda istehlak etmək mümkün deyil. Həddindən artıq qəbul edildikdə bəzi qan durulaşdırıcılarla qarşılıqlı təsir göstərə bilər və hətta yüksək oksalat tərkibinə görə böyrəklərə zərər verə bilər. Bu göbələk adətən toz halına salınır, sonra kapsul, həb, çay və ya tincture şəklində satılır və smuzatlar və çay qarışıqlarında istifadə olunur. Mütəxəssislər ümumiyyətlə gündə 2000 mq-dan çox olmayan çaqaport (2 xörək qaşığı) istehlak etməyi məsləhət görürlər.

Sevinc Hüseynova